گام به گام با گفتمان سیاسى روز ایران از رادیو فرهنگ ، این هفته بخش نخست اپوزوسیون ،مبانی ومفاهیم آن تهیه و اجرا سارا فرزاد

گروه مخالف یا اپوزیسیون در اصطلاح سیاست به مجموعه افراد و نهادهای مخالف اصل نظام سیاسی گفته میشود که در صدد براندازی نظام حاکم میباشند. این به ضرورت معنی مخالفت با اصل نظام حکومت نیست، بلکه ممکن است به مخالفت با آن بخش که دولت را در دست دارد تنزل کند. مثال این واژه در نظامهای پارلمانی در مورد گروههای مخالف دولت یا در مورد گروهی از جامعه .که با سیاستهای دولت موافق نباشند به کار برده میشود

مخالفان دولتی یا (اپوزیسیون) در اصطلاح سیاست به مجموعه افراد و نهادهای . مخالف اصل نظام سیاسی گفته میشود که در صدد بر اندازی نظام حاکم میباشند

اپوزیسیون احزاب و گروههای سیاسی سازمانیافتهای است که مخالف حکومت مستقر میباشند و تحت حمایت قانون از آن انتقاد میکنند، در صورت کسب آرای اکثریت مردم در انتخابات آزاد، قدرت سیاسی و اداره امور کشور را به دست .میگیرند

در کشورهایی که د ارای نظام دموکراسی پارلمانی هستند، اپوزیسیون قانونی ممکن است به دلایل مربوط به سازمان، ایدئولوژی و پایگاه اجتماعی اشکال مختلف پیدا کند. اپوزیسیون در کشورهای مختلف به سه صورت بروز یافته .است: قدرتطلب، اصلاح طلب و انقلابی اپوزیسیون قدرتطلب شامل مخالفینی است که تنها با پرسونل سیاسی حاکم مخالفت میورزند. اپوزیسیون اصلاح طلب مخالفینی را در بر میگیرد که کل نظام سیاسی را قبول دارند ولیکن مخالف سیاستهای جاری آن هستند. مخالفین انقلابی شامل کسانی است که با کل نظام سیاسی حاکم مخالفت میورزند، اپوزیسیون در این گونه کشورها نیز به دلایل مربوط به سازماندهی، ایئولوژی، .پایگاه اجتماعی و ساخت اقتصادی و اجتماعی اشکال گوناگونی پیدا میکند اما پرسش نخست این است که چرا در این گونه کشورها اپوزیسیون قانونی پدیدهای دیریاب تر و شکننده تری است؟ از جمله موانع عمده، باید ساخت قدرت و .فرهنگ سیاسی را مورد بررسی قرار داد

میان ساخت قدرت و امکان به وجود آمدن اپوزیسیون رابطه ی تنگاتنگی وجود دارد. در کشورهایی که دارای ناظم پارلمانی هستند، امکان ظهور اپوزیسیون قانونی بیشتر است. اما نظام پارلمانی خود در بستر مناسب تاریخی و ایدئولوژیک پدید میآید. عواملی که از پیدایش دموکراسی جلوگیری میکند، طبعا .از پیدایش اپوزیسیون قانونی نیز جلوگیری میکند تحمل اپوزیسیون ناشی از تفکر توزع قدرت است، هر گاه تحولی در ساختار قدرت سیاسی و نحوهی توزیع ایجاد نگردد، اپوزیسیون نیز شکل نخواهد گرفت.

اما ساختار قدرت سیاسی دموکراسی وقتی ایجاد میشودکه شرایط فکری و فرهنگی مناسب ایجاد گردد. پیدایش رقابت و مشارکت سیاسی به عنوان زمینه گسترش اپوزیسیون قانونی بستگی به میزان کنترول حکومت بر منابع قدرت دارد:

منابع قدرت بر دو نوعاند یکی خشونتآمیز یا سیاسی و دیگری غیرخشونت آمیز مانند منابع مالی، وسایل ارتباطی و دستگاههای آموزشی. افزایش کنترول حکومت بر این منابع مختلف احتمال رقابت سیاسی میان گروههای مختلف را کاهش .میدهد

از نظر تاریخی کنترل متمرکز وسایل اداری و نظامی جامعه نقش مهمی در پیدایش دولتهای ملی مدرن داشته است، از همین روست که دولت ملی مدرن نخست در قالب دولت مطلقه ظاهر میشود. منازعه بر سر کنترل وسایل ارادهی جامعه یکی از منازعات مهم در روند تکوین دولت مدرن بوده است. این که

نخست منابع قدرت متمرکز شود و سپس برای استقرار نظام مشارکت و رقابت و مخالفت سیاسی کوشش به عمل آید و یا برعکس نخست اندیشهی رقابت ایدئولوژیک و مخالفت قانونی جا بیفتد و سپس منابع قدرت تمرکز یابد. در سرنوشت دموکراسی و به ویژه پیدایش اپوزیسیون قانونی نقش تعیینکننده دارد. ایدئولوژی مطلقانگار هم در فرهنگ سنتی یافت میشوند و هم به نحو پیچیدهیی محصول اوایل عصر مدرنیسم هستند. به ویژه در قرن بیستم پیدایش جامعهی تودهیی، احساس خطر در مقابل مدرنیسم، فروپاشی همبستگی جامعهی سنتی و .زوال امنیت قدیم زمینه را برای رشد ایدئولوژیهای توتالیتر فراهم کرده است

ایدئولوژی و فرهنگ سنتی که قدرت را مقدس و قابل تمجید و اطاعت محض را فضیلت بشمارد، مانع رشد اندیشه مخالف و رقابت سیاسی است و منازعهی گروهها را نشانهی بیماری جامعه تلقی میکند. چنین نگرشی از پیدایش مشکلات .لازم برای رقابت و مخالفت سیاسی جلوگیری مینماید

اما گاه طبقه ی حاکم بدون آن که تغییری آنی در دید و نگرش سیاسیشان به وجود آید، تحت تأثیر زمان و شرایط قرار میگیرند و به تدریج متحول میشوند و وجود گروههای مخالف را میپذیرند، گرچه که جامعهشناسان موارد اندکی از این گونه رژیمها سراغ دارند، ولیکن در تاریخ سیاسی دنیا وجود داشته است که حکومتهایی تحول پذیرفته و نگرش جدیدی را اختیار کرده است و این تحول و .نگرش سبب انعطاف نسبت به مخالفان شده است بطور کلی مشارکت و رقابت سیاسی در دموکراسیها مرهون مبارزات سیاسی نیروهای اجتماعی مختلف بوده است. در حقیقت رقابت و مشارکت سیاسی و اندیشهی اپوزیسیون قانونی در همه جا بر طبقات حاکم تحمیل شده است. هر جا گروههای مخالف توانایی مبارزه و برخورد با حکومت را داشتهاند، احتمال پذیرش آنها به عنوان اپوزیسیون بیشتر بوده است. بدین سان مبارزات اجتماعی .بیشک عامل مهمی در تغییر ایدئولوژی و نگرشهای گروههای حاکم بوده است

میشود

انواع اپوزیسیون

در نظام سیاسی و حکومتداری دنیا دو نوع اپوزیسیون وجود دارد؛ قانونی یا .پارلمانی و غیرقانونی، اپوزیسیون قانونی یا پارلمانی

در بعضی از حکومتهای پارلمانی اپوزیسیون به موجب قانون اساسی آن کشور به رسمیت شناخته شده است. در این کشورها اپوزیسیون گروهی را در پارلمان تشکیل میدهد که از دولت یا حکومت حکایت نمیکند ولی مثل دولت به قانون اساسی پایبند است. گروه اپوزیسیون میتواند بر اساس شرایطی که قانون اساسی تعیین کرده در کار حکومت نظارت مستقیم داشته باشد و افکار عمومی را در .جریان اتفاقات کشور و جهان قرار دهد گروه اپوزیسیون در کشورهای سنتی لیبرال مانند انگلستان، فرانسه و سوئد که .معمولا از دو حزب اصلی تشکیل شدهاند مظهر حکومت احتمالی آینده است

اپوزیسیون غیرقانونی

در بعضی از حکومتها که یا قانون اساسی و پارلمان دارند مثل آمریکا یا ندارند مثل عربستان، اپوزیسیون جایگاه قانونی ندارد و یک نهاد رسمی به حساب نمیآید اپوزیسیون در کشورهای جهان سوم

در کشورهای جهان سوم و عقبمانده اپوزیسیون به گروهی از مخالفان گفته میشود که قصدشان براندازی نظام حکومتی و یا به زیر کشاندن قدرتمندان نظام حاضر است. این گروه گاهی اوقات به وسیله قدرتهای مسلط جهانی به صورت پنهان و یا آشکار مورد حمایت سیاسی، تبلیغی و مالی قرار میگیرند

ملاکهای اپوزیسیون در کشورهای دموکراتیک

رابرت دال، دانشمند آمریکایی شاخصهای زیر را ملاک اپوزیسیون کشورهای دموکراتیک غربی میداند سازماندهی .۱

گاهی اپوزیسیون در سازمانهای ائتلافی قرار دارد مثل انگلستان و آمریکا و گاهی در میان چند حزب قرار گرفته است مثل استرالیا و فرانسه

رقابت پذیری .۲

گاهی گروههای اپوزیسیونی آنقدر زیادند که نمیتوانند رقابتی با قدرت روی کار داشته باشند و گاهی وحدت سازمانی اپوزیسیون به شکلی است که رقابت بر سر .قدرت را تشدید میکند

برخورد با حکومت .۳

نظامهای دموکراتیک معمولا به اپوزیسیون اجازه میدهند تا از طریق تأثیر بر افکار عمومی، کاربرد رسانههای گروهی و شرکت در مبارزات انتخاباتی منابع لازم برای پیشبرد اهداف خود را بسیج کنند که البته اهمیت و میزان استفاده از .هر یک از این حوزهها در رژیمهای مختلف متفاوت است

اهداف .۴

در دموکراسیهای غربی بر اساس ساختار حاکم بر نظام، اپوزیسیون ساختاری یا انقلابی رو به زوال رفته و با توجه به گسترش امکان شمارکت مسالمتآمیز در .حیات سیاسی به اپوزیسیون اصلاحطلب تبدیل شدهاند

ابزار و روش .۵

روش کار اپوزیسیون تابع اهداف آن است و به همین دلیل روشهای رایج فعالیتهای سیاسی آنها شامل مبارزات انتخاباتی، ائتلافات حزبی، اعمال فشار و .نفوذ در نهادها میشود

شنوندگاه همیشه همراه با پایان بخش اول برنامه در خصوص اپوزوسیون رسیدیم این برنامه ادامه دارد شنونده ی بخش دوم برنامه در هفته اینده باشد تا گفتار .شنیداری دیگر بدورد