رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها در سال ۲۰۱۵؛ ایران همچنان در رده ١٧٣ از ١٨٠ کشور
سازمان گزارشگران بدون مرز رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها در سال ۲۰۱۵ را منتشر کرد، که طبق آمارها، جمهوری اسلامی ایران از میان ١٨٠ کشور در همان رده ١٧٣ باقی مانده است.
به گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز، این سازمان۲۳ بهمن ۱۳۹۳ (۱۲ فوریه ۲۰۱۵)، رده بندی جهانی آزادی رسانه‌ها در سال ۲۰۱۵ را منتشر می‌کند. این رده بندی منبعی است برای شناخت بیشتر وضعیت آزادی رسانه‌ها در جهان و به این عنوان مورد استناد بسیاری از نهادهای جهانی از این میان سازمان ملل، بانک جهانی و بسیاری از نهادهای ملی در کشورهای جهان است. رده بندی آزادی رسانه‌ها در جهان، که کشورها را بر اساس وضعیت آزادی مطبوعات و ساختارهای تضمین کننده‌ی حق بنیادین دانستن ارائه می‌کند، هر سال با همکاری صدها تن از روزنامه‌نگاران و کارشناسان رسانه‌ها، وکلا و مدافعان حقوقبشر تهیه می‌شود.
حمله به آزادی اطلاع رسانی در همه قاره‌ها
در صدر جدول رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها در سال ۲۰۱۵، چون بیشتر مواقع، سه کشور اسکاندیناوی قرار دارند. فنلاند، که از پنج سال پیش همچنان صدر نشین است،و سپس نروژ و دانمارک قرار دارند. در آن سوی جدول بدترین قرار دارند و ترکمنستان، کره شمالی، اریتره که در میان ١٨٠ کشور صد و هشتامین است. فرانسه در رده‌ی ٣٨ یک رتبه بالا آمده است. ایالات متحده آمریکا با از دست دادن سه رده به ۴٩ فرو نشسته، ژاپن دو رده از دست داده و در ۶١ نشسته است. برزیل با پیش روی دوازده رده به ٩٩ رسیده به میان صد کشور نخست جدول آمده است. روسیه با از دست دادن ۴ رده در ١۵٢ قرار دارد و ایران در همان رده ١٧٣ ثبات مانده است، اما چین ١٧۶ یک رده عقب رفته است.
رده بندی جهانی آزادی اطلاع رسانی گزارشگران بدون مرز عیان‌گر ناگواری وضعیت آزادی اطلاع رسانی جهان در سال ٢٠١۴ است. آزادی رسانه‌ها در آزمون و فرسوده از جنگ‌ها، تهدید فزاینده نقش‌افرینان غیر دولتی، آزارگری‌ها به هنگام اعتراضات خیابانی، یا با بحراه‌های اقتصادی و مالی، در پنج قاره جهان فرو می‌نشیند. گزارشگران بدون مرز تلاش می‌کند، در پرتو شش تحلیل موضوعی این افول نگران کننده را توضیح دهد.
شناساگرهای بدست آمده در رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها ٢٠١۵ گزارشگران بدون مرز، قطعیت دارند. ٢٠١۴ سال پس‌رفت خشونت‌بار آزادی رسانه‌هاست. دو سوم از ١٨٠ کشور حاضر در جدول رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها ٢٠١۵، نسبت به سال گذشته پس رفته‌اند.
شاخص سالانه که معیاری برای سنجش شدت نقض آزادی اطلاع رسانی در جهان است به ۳۷۱۹ امتیاز صعود کرده است. رشدی٨ درصدی نسبت به سال گذشته (٣٣٩۵) و نزدیک به ده درصد نسبت به سال ٢٠١٢ (۵۶ ٣۴) داشته است.
تغییرات مهم رده‌بندی ٢٠١۵
اگر منطقه‌ی اروپا و بالکان، در ظاهر دارای بالاترین امتیاز ۱۸,۰۶ است، با این حال در این منطقه بیشترین وخامت در دو رده‌بندی سال‌های ٢٠١۴ و ٢٠١۵ نیز ثبت شده است. گرایش نگران کننده که بازتاب توامان دو پدیده است: از یک سو کوتاه آمدن و کژروی برخی از کشورهای عضو از پرنسیپ‌های آزادی‌های بنیادین و از سوی دیگر کم‌توانی سازوکارهای اروپایی برای تصحیح این معضل‌ها. آخرین‌ها در عرصه رعایت آزادی اطلاع رسانی کشورهای افریقای شمالی و خاورمیانه امسال نیز شاهد به وجود آمدن نقطه‌های کور اطلاع رسانی بودند. منطقه‌های که به شکل کامل در مهار گروه‌های غیر دولتی قرار گرفته‌اند و در یک کلام در آنها استقلال رسانه‌ها وجود ندارد.
فرو افتادن‌ها
رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها در سال ٢٠١۵، نشانگر پس رفت کلی جهان در عرصه آزادی اطلاع رسانی است. بازتاب این گرایش میان ٢٠١۴ و ٢٠١۵ ، دیده شدن فرا رفتن‌ها نادر و فرو افتادن‌ها بیشتر است.
اروپای غربی شاهد پس رفت بسیاری از کشورهاست. ایتالیا (۷۳) در سالی دشوار برای رسانه‌ها که همراه بود با تهدیدهای مافیا علیه روزنامه‌نگاران و محاکمه‌هایی سواستفاده‌گرانه، اتهام توهین و اهانت، ۲۴ رده از دست داد. ایسلند (۲۱) با از دست دادن ۱۳ رده، بهای سخت شدن رابطه میان سیاست و رسانه‌های را می پردازد. سقوطی که هشداری برای این دمکراسی نمونه است.
در امریکای جنوبی ونزوئلا (۱۷۳) با آتش گشودن ارتش ملی بولیواری به سوی خبرنگاران در پی تظاهرات‌ها بیش از ۲۰ رده را از دست داده است.و البته اینگونه هویت واقعی خود را آشکار کرد. در اکواتور (۱۸۰) تصویب قانون هم‌سان سازی ارتباطات که خیلی زود با ایجاد نوعی سانسور محدویت‌های خود را نشان داد، عاملی برای پس نشستن ۱۳ رده در جدول شد.
در آفریقای زیر صحرا، کنگو (۱۰۷) در سالی دشوار برای رسانه‌های مستقل ۲۵ رده از دست داد. دولت شکار روزنامه‌نگاران منتقد را و گاه با در پیش گرفتن روش‌هایی خشن تشدید کرد. روزنامه‌نگارانی که سکوت را نپذیرفتن مجبور به ترک کشور شدند.
روزنامه‌نگاران که در لیبی به کار مشغولند، هفت سال پس از سقوط قذافی در شرایطی اسفبار بسر می‌برند. گزارشگران بدون مرز تنها در این سال ۷ مورد قتل و ۳۷ مورد ربودن شمارش کرده است. در برابر این خشونت بیش از چهل فعال رسانه‌ای مجبور به ترک کشور شده‌اند. گزارش از فعالیت‌های گروه‌های مسلح که کشور را میان خود تقسیم کرده‌اند، تنها روزنامه‌نگارانه نیست که در این وضعیت قهرمانانه است.
غرق شده در جنگ داخلی، سودان جنوبی (۱۲۵) شاهد تشدید قطبی شدن رسانه‌ها و به شهادت گرفتن دائمی آنها در این بحران، شش رده از دست است. گزارشگران بدون مرز در جولای سال گذشته و در بیانیه‌ای به مناسبت سومین سالگرد تولد این دولت جوان، نوشته بود : « آزادی مطبوعات در این کشور به دلیل درگیری مسلحانه لغو شده است.»
در روسیه (۱۵۲) با پس رفت ۴ رده، پروسه سقوط را تکمیل کرد. کرملین طناب خفقان بر گردن روزنامه‌نگاران منتقد را محکم‌تر کرده است و سانسور اینترنت را بیشتر. تعطیل کردن سایت‌های اطلاع‌رسانی و اخراج خبرنگاران برای مهار رسانه‌های مستقل روندی تداوم دار شده است.
آذربایجان (۱۶۲) بزرگترین زندان قاره اروپا برای فعالان رسانه‌ای، معرف بیلانی اسفبار است. بزرگترین فرود در میان ۲۵ کشور آخر جدول رده بندی است. در ٢٠١۴ موج سرکوب بی‌سابقه بر سر آخرین صدای‌های منتقد و جامعه مدنی آوار شد. روزنامه‌نگاران زندانی شدند، رسانه‌های مستقل در زیر جریمه‌های مالی تعطیل و رادیو تلویزیون با نظارتی جانبدارانه بسته‌تر و مهار بازار تبلیغات بدست مقامات حکومتی افتاد.
در قاره امریکا، ایالات متحده آمریکا (۴۹) فرودش را ادامه داده است. ٢٠١۴، سال تحت فشار قرار گرفتن جمیز ریزن روزنامهنگار نیویورک تایمز از سوی مقامات برای معرفی کردن منبع خبری‌اش بود. اگر وی در این مورد کوتاه می‌آمد، دولت اوباما جنگ‌اش را علیه اطلاع رسانی ادامه می‌داد و نوبت به پرونده‌های دیگر همچون ویکی لیکس می‌رسید.
فرا رفتن‌ها
فرا رفته‌های جدول رده بندی زیاد نیستند. در اروپا گرجستان (۶۹) با بهره بردن از تغییرات سیاسی پس از انتخابات ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ به صعود خود ادامه می‌دهد. در سال ٢٠١۴ این کشور ۱۵ رده بالا آمده است. ساحل عاج (۸۶) نیز با ۱۵ رده بالا آمدن، گویی از بحران سیاسی و اجتماعی که از ۲۰۱۰ بدان وارد شده بود بیرون می‌اید. با این حال وضعیت در کشوری که سال ۲۰۱۵ باید منتظر غیر دولتی کردن رادیو تلویزیون ملی شد، نگرانی‌هایی برای نهادینهکردن سانسور وجود دارد.
نپال (۱۰۵) با فرو کش کردن خشونت های نیروی انتظامی علیه روزنامه‌نگاران، به ویژه به هنگام تظاهرات ۱۵ رده فرا رفته است. بهبودی که باید منتظر ماند تا در سال جاری تأیید شود.
تونس (۱۲۶) هفت رده بالا رفته است، هر چند این رشدی نسبی است، چرا که در شاخص قطعی جدول درجا زده است.در کل می‌توان گفت رسانه‌ای از ثبات شرایط سیاسی در ۲۰۱۴ بهره برده‌اند، با آنکه خشونت علیه روزنامه‌نگاران همچنان زیاد است و کارسازهای تضمین آزادی اطلاع رسانی برای اجرایی شدن تأخیر دارند.
برزیل (۹۹) در ۲۰۱۴ با صعودی ۱۲ رده‌ای و کمتر شدن خشونت، با کشته شدن دو خبرنگار نسبت به پنج کشته‌ی سال گذشته، از مرز نمادین ۱۰۰ کشور نخست جدول رده‌بندی عبور کرده است.
در قاره آمریکا مکزیک (۱۴۸) چهار رده بالا آمده است. گسترش خشونت در رخ‌دادهای نوامبر ۲۰۱۴ در پی ناپدید شدن ۴۳ دانشجو در ایالت گِررِرو که گزارشگران بدون مرز کشته شدن سه روزنامهنگار را شمارش کرده است، در رده بندی امسال نیامده است.
رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها ٢٠١۵ پس‌روی نگران کننده
خاورمیانه، اکراین، سوریه و یا عراق و … نمونه‌هایی از برخی درگیری‌های نظامی هستند که در سال ۲۰۱۴ رخ دادند.طرف‌های درگیر همه بدون استثناء به جنگ اطلاعاتی مخاطره‌امیز روی آورده‌اند. با پروپاگاند و یا ممنوع‌سازی، رسانه‌ها به هدف‌هایی استراتژیک تبدیل شدند، هدف حمله قرار گرفتند و یا به سکوت وادار شدند.
آیا در برخی از تظاهرات‌ها روزنامه‌نگاران دشمن مشترک شرکت‌کنندگان در تظاهرات و نیروهایی انتظامی هستند؟ این واقعیتی غم‌انگیز است که در این سال گزارشگران بدون مرز به آن دست یافته است. ٢٠١۴ سال تشدید خشونت علیه گزارشگران و شهروند وب‌نگارانی بود که تظاهرات‌ها را پوشش خبری می‌دادند.
مهم‌ترین پس‌رفت میان رده‌بندی جهانی سال‌های ٢٠١۴ و ٢٠١۵ اتحادیه اروپاست که محدودیت‌های « الگوی دمکراتیک» و توان سازکار‌هایش را برای فائق آمدن بر این افول به نمایش گذاشته است. به نظر می‌رسد، اتحادیه اروپا از هوس‌های برخی از اعضایش برای مصالحه بر سر آزادی اطلاع رسانی به تنگ آمده است. حاصل آن در جدول رده بندی، افزایش فاصله میان اعضاست که از رده نخست تا رده ۱۰۶ متفرق شده‌اند. رکودار نوسانی پر دامنه در رده بندی ٢٠١۵.
در بیشتر موارد به نام امنیت ملی است که دمکراسی از ارزش‌هایش فاصله می‌گیرد. در برابر تهدیدهای واقعی و یا جعلی، دولت‌ها در ضرب‌اهنگی متبحرانه انبانی از قانون برای خاموش کردن صداهای مستقل درست می‌کند. پدیده‌ای که رژیم‌های اقتدارگر را همچون نظام‌های دمکراتیک در بر گرفته است.
آنها نظام‌های دیکتاتوری هستند در اروپای شرقی، آفریقا، آسیای مرکزی و یا در خاورمیانه، و از سوی کاریکاتورهای زنده رهبری می‌شوند، که اگر مهار مطلق اطلاعات را در دست نداشتند، بدون شک دست مایه خنده و تمسخر همگان بودند. در سال ٢٠١۴ بازهم طناب برگردن رسانه‌ها را برای ایجاد خفقان تنگ‌تر کردند. در میان ۲۰ کشور انتهای جدول رده‌بندی ٢٠١۵، پانزده کشور نسبت به سال گذشته بدتر بوده‌اند.
آیا ارتباطی بین چنین شاخص‌های اقتصادی و رده بندی آزادی رسانه‌ها در جهان گزارشگران بدون مرز وجود دارد؟ آیا استقلال و آزادی رسانه‌ها با توسعه ی اقتصادی آنها مرتبط است؟ گزارشگران بدون مرز امسال این موضوع را بررسی کرده است.