همراهان همیشگی رادیو وفرهنگ درود صمیمانه ی بنده را پذیرا باشید بی شک نقش زنان در تاریخ ایران نادیده گرفتنی است زنان در تاریخ وتمدن ایرانی همواره نقش داشته ودر برهه های مختلف تاریخی این نقش به دست حاکمان به کرات به متن وحاشیه کشانده شده است ودر این میان اما زنان حق طلب ایرانی هرگز ازپا ننشستند به راستی جنبش حق طلبی زنان چگونه در ایران شکل گرفت و توانست زنان را از کنج اندرونی ها به مدرسه و دانشگاه بفرستد؟ زنان ایرانی چطور حق رأی گرفتند، و چرا پس از پیروزی در تغییر دادن بخشی از قوانین نابرابر، همه ی دستاوردها را به یک باره از دست دادند؟ در این سری برنامه ها، با مرور تاریخ جنبش زنان در
ایران، به جست وجوی پاسخ هایی برای این پرسش ها می پردازیم این پژوهش تاریخی که به استناد منابع مستند وقوی تاریخی ایران صورت گرفته است کاری است از خانم معصومه حسینی خواه فعال حقوق زنان ومن سارا فرزاد که به سمع شما عزیزان می رسانم
زن را در چادر، در خانه مخفی و محبوس کرده و از هر دانشی دور نگه داشته اید، در کار خارج هم شرکت نمی دهید، از بردن نامش هم عار دارید و به نام های منزل یا بچه های خانه از قبیل مادر حسن از او یاد می کنید. از حقوق انسانی هم حقی برای او قائل نیستید و تمام حقوق به نفع مردان تعبیر و به مورد اجرا گذاشته می شود ، این چند جمله چکیده ای از وضعیت زنان در سال های پس از انقلاب مشروطه است که افضل وزیری، از نخستین معلمان مدارس دخترانه، در یکی از مقالاتش نوشته است . فمینیست های اولیه ی ایرانی که در پی مبارزات ملی گرایانه ی دوره ی مشروطه، با راه اندازی نشریات و انجمن های زنان، نخستین پایه های لرزان جنبش زنان در ایران را بنا نهاده بودند، برای تغییر این وضعیت چهار خواسته ی اساسی را دنبال می کردند: آموزش زنان، تغییر قوانین خانواده، حق رأی و مشارکت سیاسی، و رفع حجاب. دسترسی زنان به خدمات بهداشتی و پزشکی، ترویج و تسهیل اشتغال و فعالیت های اقتصادی زنان، و تغییر جایگاه فرودست آنان در خانواده و جامعه از دیگر مواردی بود که در دستور کار فعالان زن در سال های پس از مشروطه قرار داشت آموزش دختران، بزرگ ترین موفقیت جنبش زنان راه اندازی مدارس دخترانه و حق تحصیل زنان فراگیرترین خواسته ی فعالان زن در دوران مشروطه بود. در نخستین سال های پس از پیروزی انقلاب مشروطه، تربیت مادرانی « قشرهای مختلفی از فعالان زن )از زنان محافظه کاری که را دلیل اصلی آموزش زنان می دانستند تا فمینیست هایی که حق تحصیل » باسواد می شمردند(، همگی به طور جدی به دنبال » بیداری زنان « زنان را پایه و اساس تأسیس مدارس دخترانه و راه اندازی کلاس های اکابر برای سوادآموزی زنان بزرگ سال بودند .در دوره ی قاجار، تنها امکان سوادآموز ی دختران مکتب خانه هایی بود که تا هفتسالگی به آن ها خواندن و نوشتن و قرائت قرآن را آموزش می دادند، و برخی نیز در خانه و نزد پدران باسواد خود تحصیل می کردند. معدود مدارسی که از سویمبلغان مذهبی آمریکایی و اروپایی راه اندازی شده بود فقط مخصوص دختران اقلیت های مذهبی بود و فقط پس از سال ۱۲۵۴ خورشیدی بود که به دختران مسلمان نیز اجازه ی ثبت نام در این مدارس داده شد. تحصیل در این مدارس، اما فقط مختص دختران خانواده های اشراف و طبقات بالا بود، و تا آموزش همگانی برای زنان راه زیادی مانده بود.
۳۰ سال بعد بود که، همزمان با انقلاب مشروطه، نخستین مدرسه های دخترانه یکی پس از دیگری در تهران و شهرهای دیگر راه اندازی شدند. این خواسته اما به آسانی محقق نشد؛ فعالان زن با مقاومت در برابر فشار و تهدید مخالفان مذهبی و سنتی، تلاش بی وقفه برای گسترش مدارس دخترانه را در دستور کارشان قرار هرقدر شما گوش « : داده بودند. آن ها با صدای بلند خطاب به مخالفان شان می گفتند ندهید، هراندازه شماها که می توانید به این امر اقدام بکنید و نمی کنید، هر درجه که شماها خدای ناکرده عناد و یا لجاجت با تربیت و تحصیل دختران بکنید … ». بازهم به همان اندازه ما مجاهدت کرده و دنبال خواهیم کرد برگزاری تجمعی در ۲۹ دی ۱۲۸۵ در تهران، که یکی از بندهای قطع نامه ی آن و » الغای جهیزیه های سنگین « تقاضای تأسیس مدارس دخترانه و بند دیگرش مصرف پول جهیزیه برای تعلیم و تربیت دختران بود، گوشه ای از این را نشان می داد. زنان با ترتیب دادن کنفرانس هایی که در سال های » مجاهدت « ۱۲۸۹ تا ۱۲۹۰ برای هماهنگی فعالیت های مدارس جدید دخترانه برگزار می شد،
برای عمومیت بخشیدن به این خواسته تلاش می کردند و، با ارسال چند عریضه به مجلس و کابینه، در صدد گرفتن اجازه ی تأسیس برای مدارس جدید بودند. آن ها همچنین با نوشتن مقالاتی در روزنامه ها و با انتشار نامه های اعتراض ی دسته جمعی، خطاب به روحانیون مشروطه خوا ه مخالف تحصیل زنان، برای متقاعد کردن آنان تلاش می کردند امضا « در یکی از این مقاله ها در روزنامه ی حبل المتین، زنی زیر عنوان در پاسخ به شیخ فضل الله نوری که سوادآموزی زنان را خلاف دین ،» محفوظ اگر مقصود جناب عالی از این سخن این است که جماعت « : دانسته بود، نوشت زنان می باید هیچ علمی نیاموزند و مانند حیوان بی شاخ ودم باشند تا از این دنیا بروند و این فرموده ی خداوند است، بفرمایید که خدا و اولیای خدا در کجای کلام الله و احادیث این مطلب را فرموده اند؟ و اگر چنین مطلبی صحیح است، سبب این بی التفاتی خداوند و اولیا و انبیا به صنف نسوان چه بوده که ایشان را به صورت انسان خلق کرده ولی تجاوز ایشان را از سیرت حیوانی به حقایق انسانیت قدغن فرموده است، و با وجود این بی مرحمتی چرا همه را مکلف به تکلیفات فوق الطاقه نموده و از ایشان عبادت و تهذیب اخلاق و اطاعت شوهر و »؟ پدر خواسته و مردها را به چه سبب عزیز داشته تقویت پیوندهای خانوادگی، پیشرفت ملت، و تربیت فرزندانی بهتر از سوی مادران تحصیل کرده از جمله دیگر استدلال هایی بودند که مدافعان اولیه ی حقوق زنان در ایران از طریق آن ها سعی در راضی کردن مشروطه خواهان، و به ویژه
مذهبی های مخالف ایجاد مدرسه های دخترانه، داشتند. یکی از معلمان دبستان در مقاله ای که در روزنامه ی ایران نو منتشر شد، در این ،» پرورش دوشیزگان « چرا نباید زنان ایران تحصیل کنند و شریک غم و الم « : رابطه این گونه نوشته بود مملکت باشند و بدانند امروز بر سر این مملکت بینوا چه می آید؟ تا بفهمند دشمن آب و خاک شان کیست؟ تا بدانند دست اجانب در مملکت شان چه می کند؟ تا خواستند بعضی حرف بزنند، بزرگ ترها گفتند آخر شما زن هستید. شما را چه به این کارها؟ باید شما به فکر خانه داری باشید … ما از برای هیچ کاری خوب نیستیم ، مگر از برای خانه داری؟ آه از این غفلت. مگر زن های ایران چه تفاوتی »؟ با زن های اروپا دارند جز علم نخستین مدارس دخترانه با سرمایه های شخصی زنان مؤسس این مدرسه ها تشکیل شد، و دانش آموزان موظف به پرداخت شهریه بودند. با این حال، تمامی این مدارس، سهمیه ای را نیز به پذیرش رایگان دانش آموزان بی بضاعت اختصاص داده بودند، و هزینه ی این دانش آموزان از سوی فعالان حقوق زنان
تأمین می شد. برگزاری برنامه های هنری و اختصاص عواید آن به آموزش دختران و زنان یکی از راهکارها برای تأمین این هزینه ها بود. برای مثال، در بهار ۱۲۸۹ در اجرای یک نمایش در پارک اتابک ۴۰۰ تومان برای تأسیس مدرسه ای برای دختران یتیم، کلاس های آموزش بزرگ سالان، و یک درمانگاه زنان جمع شد . علاوه بر این ها، از سال ۱۲۸۹ به بعد، تشکل های زنان تأسیس مدارس دخترانه ی رایگان برای دانش آموزان بی بضاعت را نیز در دستور کارشان قرار دادند، و گاه برای این دانش آموزان لباس و لوازم تحصیل رایگان نیز فراهم می کردند. سرانجام، در سال ۱۲۹۷ فشارها و درخواست های فعالان زن برای تأسیس مدارس دخترانه ی دولتی و رایگان به ثمر رسید و، با تصویب هیئت دولت، ۱۰ مدرسه ی رایگان و دولتی دخترانه در تهران آغاز به کار کرد. تأسیس مدارس دخترانه و عمومی شدن آموزش زنان را می توان بزرگ ترین موفقیت فعالان زن در دوران مشروطه دانست. موفقیتی که در سال های بعد نیز ادامه یافت و یکی از معدود دستاوردهای جنبش زنان است که در کوران تغییرات دهه های بعد، همچنان پایدار مانده است دوستان وهمراهان همیشگی رادیو فرهنگ به پایان بخش نخست رسیدیم تا گقتاروشنیداری دیگر بدرود