گام به گام با گفتمان سیاسى روز ایران از رادیو فرهنگ ، این هفته بخش نخست ِسانسور مفاهیم و مبانی آن ، تهیه و اجرا سارا فرزاد

سانسور که کلمه ای است فرانسوی الاصل به بازکاوی ویا عمل کنترل سخن و انواع دیگر بیان و ابراز وجود انسانها است. در بسیاری موارد (و نه در همه آنها) این عمل توسط سازمانهای دولتی انجام میشود. انگیزه واضح برای انجام سانسور ایجاد ثبات در جامعه یا بهبود وضعیت آن به گونه ای است که سیطره دولت برامور را محقق کند معمولا واژه سانسور در مواردی که در محیطهای عمومی واقع شوند، به کار میرود و در رسمی ترین وجه آن به شکل سرکوب اندیشه توسط تهدیدهای قانونی و جرم انگاری آنها محقق میشود همچنین معمولا بحث راجع به سانسور شامل ابزارهای کمتر رسمی کنترل عواطف، توسط محروم کردن چندین اندیشه از وسایل ارتباط جمعی نیز، میشود آنچه که سانسور میشود، میتواند از کلمات خاص تا کل مفهوم تغییر کند که ممکن است تحت تأثیر نظام ارزشی قرار داشته باشد عبارتهای تقریبا هم معنی ماستمالی و Sanitizationبه معنای حذف

به نوع خاصی از سانسور از طریق حذف اشاره دارد که با هدف پاکسازی نمود حقایق یا موارد خاصی که پیش از آن دانسته هستند اما با دیدگاه سانسورچی در تضاد و تناقض هستند انجام میگیرد عده ای ممکن است صحت سیاسی مفرط را نوعی محدودیت بدانند که از جانب جامعه به فرد تحمیل میشود (و نه از طریق دولتها) که اگر این پدیده به اوج خود برسد به پدیده خودسانسوری تبدیل خواهد شد

اصطلاح سانسور از کلمه لاتین censere گرفته شده است. در روم سانسورچی دو وظیفه اصلی داشت، شمارش شهروندان و نظارت بر اخلاق ایشان، ریشه اصطلاح Census به معنای سرشماری نیز از همین واژه است اولین بار اصطلاح whitewash

به معنای شستشوی فکری در مقاله ای که در سال ۱۷۶۲ و با نام Evening Post در بوستون منتشر شد به کار رفت. در سال ۱۸۰۰ این کلمه در متون سیاسی رواج یافت و این درست در زمانی بود که یک سرمقاله با نام Aurora در فیلادلفیا اذعان داشت که اگر جان آدامز را به سرعت شستشوی مغزی ندهید، وی سرتاسر حزب دموکرات جمهوری خواه ایالات متحده آمریکا همانند زبانه های آتش دربرمیگیرد و شما را همچون دیواری کثیف به سیاهی شیطان جلوه میدهد اصطلاح پنهان کاری واژهای است که در فضای سیاسی-تبلیغاتی به معنای ایجاد تغییر در اطلاعاتی است که ممکن است برداشت جامعه از آنها نامناسب، جنجالی و متناقض باشد. سانسور در مقایسه با پنهان کاری معمولا به مجموعه ای از استانداردهای مشخص و واضح اشاره دارد و نه مجموعهای از استانداردهای مخفی و محرمانه. معمولا در پدیده سانسور یک هویت مخفی و ناآشکار مانند یک شرکت، دسترسی به اطلاعات موجود در فضای حاکم را قانونمند میکند. سانسور دولتی ممکن است در هر ردهای درمیان دولت یا مردم شکل گیرد و بدین ترتیب از سانسور رسمی متمایز میشود

اغلب نطقهای عمومی در مجمع های سازمان یافته مانند دادگاه یا جلسات شهرداری در رسانههایی مانند روزنامهها، مطبوعات، رادیو، تلویزیون یا اینترنت منتشر میشوند. در هر یک از موارد ذکر شده در ابتدا تعداد قلیلی از مردم از طریق وسایل ارتباط جمعی به متن اصلی دسترسی دارند. معمولا درپدیده سانسور محدود کردن عقاید خاص در یک فضای خلاا صورت نمیگیرد بلکه تمایل آن است که جلوی پخش آنچه که ممکن است از رسانه های ارتباطی گفته شود، گرفته شود منطق سانسور در انواع مختلف داده ها متفاوت است. انواع اصلی آن عبارتند از : ” سانسور اخلاقی» که در طی آن هر مطلب خلاف اخلاق حذف میشود. « سانسورچی ارزشهای پس زمینه متن را زیر سؤال برده و دسترسی به آن را .محدود میکند. از نمونه های آن میتوان به تصاویر مستهجن اشاره کرد

سانسور نظامی» فرایند نگهداری از اطلاعات نظامی و تاکتیکهای نظامی « است که میبایست به صورت محرمانه و دور از تیررس دشمن صورت پذیرد. از این روش در مبارزه با جاسوسی و در واقع افشای اطلاعات نظامی استفاده میشود همچنین سانسور نظامی میتواند موردی مانند ایجاد محدودیت در پخش اطلاعات در مورد عملیاتهای نظامی مانند جنگ عراق را دربربگیرد. مثلا در جنگ عراق دولت آمریکا عکس برداری و فیلم برداری از سربازان کشته شده و پخش آن در رسانهها را محدود میکرد

سانسور سیاسی» در واقع روشی است که طی آن دولت اطلاعات را از مردم « مخفی میکند. هدف جلوگیری از ایجاد فضای آزادی بیانی است که ممکن است منجر به شورش شود. دولتهای مردم سالار معمولاا سانسور سیاسی را آشکارا ناپسند میدانند اما به صورت مخفیانه به آن دست میزنند. هرگونه نارضایتی در مورد دولت به عنوان یک نقطه ضعف در نظر گرفته میشود که میتواند حربه ای را در اختیار دشمن قرار دهد. تاکتیکهای مبارزه هم به صورت مخفی .هستند: سانسور مذهبی» در مورد هرگونه متنی که مخالف یک عقیده خاص است « اعمال میشود معمولاا مذاهب غالب محدودیتهایی را بر مذاهب ضعیف تر اعمال میکند. همچنین ممکن است مذهبی عقاید مذهب دیگری را در خلاف جهت خود ببیند و از اشاعه آنها جلوگیری کند

سانسور شرکتی» نوعی از سانسور است که در طی آن شرکتها از افشای « اطلاعات مربوط به وضعیت اقتصادی و بازرگانی شرکت که آن را به صورت منفی جلوه میدهد خودداری میکنند. شرکتهای خصوصی که در «تجارت» مطبوعات نقش دارند گاهی از افشای اطلاعات درآمد تبلیغاتی شان یا ارزش سهام شان دربازار بورس خودداری میکنند تا وجهه خود را خوب و مناسب جلوه در دوران جنگ سانسور به صورت آشکارا با هدف جلوگیری از افشای اطلاعات مهم و دسترسی دشمن به آن انجام میگیرد. معمولاا سانسور مخفی نگاه داشتن زمان و مکان عملیاتها و تاخیر در افشای اطلاعات (مانند هدف کاری) را شامل میشود و این کار تا زمانی ادامه مییابد که این اطلاعات حائز اهمیت باشند. در اینجا ارزشهای اخلاقی نمود دیگری دارند چرا که افشای اطلاعات نظامی میتواند ضررها و آسیبهای فراوانی را بر نیروهای خودی تحمیل کند و حتی باعث شکست در میدان نبرد شود. در طی جنگ جهانی اول، نامه هایی که توسط سربازان انگلیسی نوشته میشد سانسور میشد. تعدادی فرد نظامی این نامهها را میخواندند وبا یک ماژیک مشکی روی مطالبی که میتوانست باعث افشای اسرار نظامی شود خط میکشیدند در جنگ جهانی دوم عبارت دهن لقی کشتیها را غرق میکند به عنوان توجیهی برای عمل سانسور به کار میرفت و .از افراد درخواست میشد تا مراقب باشند تا اطلاعات با ارزش فاش نشود محتوای کتب درسی همواره یکی از بحثهای جنجال برانگیز بودهاست چرا که مخاطب آن افراد کم سن و سالی هستند و اصطلاح شستشوی مغزی در این کتب کماکان به حذف مغرضانه مطالب غیر دلخواه اشاره دارد. گزارشهای مربوط به جنایات نظامی در طول تاریخ و تاریخ سیاسی همواره چالشبرانگیز بودهاند، مانند کشتار نانکینگ، هولوکاست (یا رد هولوکاست) و بازجویی سرباز زمستانی در جنگ ویتنام. معمولاا جوامع مختلف اشتباهات و سوء تدبیرهای خود را به صورتی ملی گرایانه و با حس وطن پرستی جلوه میدهند.

همچنین برخی از گروههای مذهبی در برهه هایی از تاریخ تلاش کردهاند تا تدریس فرگشت را در مدارس ممنوع کنند چرا که این نظریه در تقابل با عقاید مذهبی شان است. تدریس مسایل جنسی و زناشویی در مدارس و ارائه مطالبی در مورد رابطه جنسی سالم، کنترل زاد و ولد و روشهای جلوگیری از باروری از .حوزههای دیگری هستند که سانسور در مورد آنها رخ میدهد

در مدارس راهنمایی نحوه ارائه حقایق تاریخی نقش بسیار موثری در شخصیت افراد ایفا میکند. به علت نامناسب دانستن این مفاهیم برای نسل جوان عدهای دست به سانسور این نوع از اطلاعات میزنند. استفاده از کلمه نامناسب کمی بحثبرانگیز است و میتواند ما را در یک سراشیبی تند قراردهد و پدیده سانسور را گسترده تر و سیاسی کند

واما سخن اخر

انچه بی پرده پیداست ایران از انواع سانسور در مسیر حفظ ونگهداری اقتدار پوشالی خویش بهره می برد و هر اطلاعی که به نوعی نالایق بودن رژیم را به مردم وجهانیان ثابت کند فیلتر حذف وسانسور می کند ،در سالهای اخیر با گسترش شبکه های مجازی مثل تلگرام واینستاگرام که قابلیت فیلترینگ شان ضعیف بود مردم با اگاهی های وسیعی از فساد حکومت روبه رو شدند اگاهی های کهنه واطلاعاتی قدیمی که ریشه در سانسور وحذف وفیلترینگ داشته وامروزه با گسترش شبکه های مجازی اطلاع رسانی گردیده وچه بسا اگر در زمان خویش سانسور نمی شدند خوداگاهی وخویشن اگاهی مردم سریع تر اتفاق می افتاد.ومی بینیم که امروز رژیم دیکتاتور ایران با صرف هزینه های هنگفت سعی در فیلترینگ اطلاعات درشبکه های مجازی قوی تری چون تلگرام واینستاگرام رادارد وزهی خیال باطل که دریای خروشان اگاهی مردم از فساد چهل ساله حکومت دیکتاتوری ملایان را اینبار جز سرنگونی ساحلی امن نیست، شنوندگان محترم به پایان بخش اول سانسور رسیدیم با ما باشید در برنامه اینده